ΜΟΝΟΚΟΝΤΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΗΛΙΑ ΤΑΝΤΑΛΙΔΗ (Φανάρι 1818-Χάλκη 1876)

Ηλίας Κεφάλας

Τρίκαλα, Θεσσαλία

ΜΟΝΟΚΟΝΤΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΗΛΙΑ ΤΑΝΤΑΛΙΔΗ 
(Φανάρι 1818-Χάλκη 1876)

Φαντάζομαι ὅτι αρκετοί εἶναι αὐτοί πού θυμοῦνται και σήμερα τόν λόγιο ποιητή Ἠλία Τανταλίδη, τόν ἀποκαλούμενο ἀπό τούς ὁμοτέχνους του "κύκνο τοῦ Βοσπόρου" καί "ἀηδόνι" καί μέ τόν ὁποῖο ἔκλεισε φεγγοβόλα ἡ ξεχωριστή σειρά τῶν Φαναριωτῶν ποιητῶν.

Στήν ποίηση πρωτοεμφανίστηκε ἀπό μαθητής ἀκόμα μέ τό πρωτόλειο Ὕμνος εἰς τόν Μάιον". Ἡ μετέπειτα θητεία του τόσο στά γράμματα γενικά, ὅσο καί στήν ποίηση εἰδικά, ὑπῆρξε λαμπρή. Φοίτησε στήν Πατριαχρική Σχολή, στή Σχολή Ξηροκρήνης, στήν Εὐαγγελική Σχολή Σμύρνης καί ἀργότερα στή Φιλοσοφική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Πρωτοστάτησε στήν ἔκδοση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ περιοδικοῦ "Σύμμικτα ἐκκλησιαστικά", ὅταν ἐπέστρεψε στήν Κων/λη. Τό 1845 ἔχασε τό φῶς του ἀπό ἀμαύρωση τῶν ὀφθαλμῶν. Χάρις ὅμως στήν ὑψηλή του μόρφωση διορίσθηκε καθηγητής τῶν Ἑλληνικῶν γραμμάτων και τῆς Ρητορικῆς στή Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης, ὅπου καί δίδαξε τυφλός γιά 30 χρόνια. Ὑπαγορεύοντας σέ ἄλλους συνέγραψε καί ἐξέδωσε πλῆθος φιλολογικῶν καί ἐκκλησιαστικῶν συγγραμάτων, ἀποδεικνύοντας τή μεγάλη του ψυχική δύναμη καί καρτερία.

Ἡ πρώτη του ποιητική συλλογή μέ τόν τίτλο "Παίγνια ἤ ποιήματα διάφορα" (Σμύρνη 1839) ἦταν μιά ἔκπληξη γιά τό λογοτεχνικό κοινό, λόγω τῆς φρεσκάδας τοῦ στίχου καί τῆς ἀμεσότητας με τήν ὁποία προσεγγίζονταν τά θέματά της. Τό εὐτράπελο ὕφος της ὑποστηριζόταν ἀπό τή φαναριώτικη καθομιλούμενη γλώσσα. Οἱ ἀνθολογίες τῆς ἐποχῆς καί τά σχολικά ἀναγνωστικά φιλοξενοῦσαν πολλά ποιήματα τῆς συλλογῆς αὐτῆς ("Ὁ χειμώνας", "Ἡ Κεράτσα", "Ὁ ποιητής", "Τό γατάκι").

Ἡ δεύτερη ποιητική του συλλογή (Τεργέστη 1860) μέ τίτλο "Ἰδιωτικά στιχουργήματα", περιλαμβάνοντας ὠδές, ἐπιγράμματα καί ἐπιστολές, ὅλα σέ ἄτεγκτη καθαρεύουσα, ἀπέδειξε μόνο τόν ἄριστο χειρισμό τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς γλώσσας. 

Τό 1876 στήν Ἀθήνα ἐξεδόθησαν τά "Ἄσματα εἰς Εὐρωπαϊκήν μελωδίαν" καί συνεχίσθηκαν το 1878, στήν Ἀθήνα πάλι, τά "Ἄσματα χωρίς Εὐρωπαϊκήν μελωδίαν". Τά "Ἄσματα" εἶναι ἡ καλύτερη ποιητική του προσπάθεια. Μέ ἐξασφαλισμένες τίς βασικές ποιητικές προϋποθέσεις, ἤτοι τήν ἔμπνευση, τή θεωρητική καί ἱστορική κατοχή τοῦ ἀντικειμένου, τή γλωσσική ἐπάρκεια καί τή γενική παιδεία, ἀξιοποιεῖ τή διάθεσή του νά παίξει στιχουργικά καί νά ἀποδώσει πότε μέ ἠθογραφική πιστότητα καί πότε μέ σατιρικές ἐκπυρσοκροτήσεις, τίς χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες ἤ τα διάφορα γεγονότα καί καταστάσεις τοῦ καιροῦ του. Ἀξιομνημόνευτα ἀπό τά δεύτερα "ἄσματα" εἶναι τά ποιήματα "Ὁ γάτος", Τό ναυτόπουλο", "Ὁ χωρισμός", "Τό φθινόπωρο" κ.α. σέ ζωντανή δημοτική γλώσσα.

Λέγεται ὅτι αὐτός πρῶτος, ἀφοῦ διέγνωσε τό ταλέντο , ἀπέτρεψε τόν μαθητή του Γ. Βιζυηνό νά ἀκολουθήσει τό ἱερατικό στάδιο, καί τόν ἔπεισε να στραφεῖ ὁλοκληρωτικά στά γράμματα.

Ὁ ἴδιος ὁ Η. Τ. ἔγραψε τό ἐπιτύμβιο ἐπίγραμμα πού χαράχτηκε στόν τάφο του, στή Χάλκη:

Ἐνθένδ' ἄπεστιν Ἠλίας Τανταλίδης

Τυφλός μέν ἐν γῆ, νῦν δ' ἐν οὐρανῶ βλέπων.

Παραθέτω το αριστουργηματικό παιδικό του ποίημα "Ο Γάτος", το οποίο όλοι κάπου κάποτε το διαβάσαμε:

Στην θερμάστρα εμπρός
ένας γάτος χονδρός
πάντα απλώνεται,
με τα μάτια κλειστά
αγαπά στα ζεστά
να τεντώνεται.

Τεμπελιά κανταριά,
ρουθουνίζει βαριά,
τον ακούετε;
Κάπου -κάπου ξυπνά
και με πόδια στιλπνά
ξερολούεται.

Πλην το πτώμα αυτό
πουν εδώ ξαπλωτό,
τι νομίζετε;
Εν καιρώ της νυκτός
ωσάν λέων φριχτός
αγωνίζεται.

Κάτω χθες,στην αυλή,
χύθηκε αίμα πολύ
απ' το νύχι του.
Στα ποντίκια σφαγή!
Τον φθονούν στρατηγοί
για την τύχη του.

                                       Η. Κ.